Μοιραζόμαστε τὴν ἀνησυχία μας μαζί σου, γιατὶ ἀποθαρρυνόμαστε ἀπ᾽ αὐτὴ τὴ νοσηρὴ ἀντίληψι, ποὺ εἶνε πραγματικὰ «ζῆλος Θεοῦ… ἀλλ᾽ οὐ κατ᾽ ἐπίγνωσιν» (῾Ρωμ. 10,2). (ἀπὸ ἐπιστολή του σὲ κληρικό, σσ. 119-121)
Πῶς ἔβλεπε ἡ Δυτικὴ Ἐκκλησία τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο τὰ χρόνια ποὺ ἦταν Ὀρθόδοξη; Ἡ Δύσι τὸν θεωροῦσε δικό της Πατέρα, γνώριζε καλὰ τὰ ἔργα του, ὅπως ἐπίσης καὶ τὶς ἔριδες ποὺ ὑπῆρχαν πάνω σ᾽ αὐτά. Πῶς ἔβλεπαν τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο αὐτοὶ οἱ δυτικοὶ Πατέρες ποὺ ἦταν συνδεδεμένοι μὲ τὴν Ἀνατολή; Γνωρίζουμε τὴν ἄποψι τοῦ ἁγίου Κασσιανοῦ· ἤλεγξε (εὐγενικά) τὴ διδασκαλία τοῦ Αὐγουστίνου περὶ χάριτος, ἐνῷ συγχρόνως τὸν δεχόταν ὡς αὐθεντία πάνω σὲ ἄλλα θέματα. Ἡ λογομαχία τοῦ ἁγίου Βικεντίου Λερινίτη ἦταν μὲ τοὺς πιὸ μετριοπαθεῖς ὀπαδοὺς τοῦ Αὐγουστίνου. Σὲ καμμιά περίπτωσι δὲν θεωροῦσε τὴ διδασκαλία του «αἵρεσι» καὶ τὸν ἴδιο μὴ ὀρθόδοξο. Ἂν κάποιος θὰ ἔπρεπε νὰ εἶνε ἐχθρὸς τοῦ Αὐγουστίνου, [αὐτὸς] θὰ ἔπρεπε νὰ εἶνε ὁ ἅγιος Φαῦστος, ἀλλὰ τὰ πράγματα ἀποδεικνύουν τὸ ἀντίθετο. Ὁ ἅγιος Καισάριος Ἀρελάτης καὶ ὁ ἅγιος Γρηγόριος ὁ Μέγας ἦταν θαυμασταὶ τοῦ Αὐγουστίνου, ἂν καὶ δὲν ἀκολούθησαν τὶς ὑπερβολές του περὶ χάριτος. Δὲν θὰ ἀναφερθῶ σὲ ἄλλους πιὸ ἐνθουσιώδεις ὀπαδοὺς τοῦ Αὐγουστίνου…
Νομίζω πὼς τὸ «κυνήγι γιὰ κάτι αἱρετικό», ποὺ ἐπιδιώκουν στὸν Αὐγουστῖνο, ἀποκαλύπτει τοὐλάχιστον δύο κύρια σφάλματα τῶν σημερινῶν Ὀρθοδόξων μελετητῶν·
1. Μία βαθύτατη ἀνασφάλεια γιὰ τὸ πόσο Ὀρθόδοξοι εἶνε οἱ ἴδιοι, ἡ ὁποία προέρχεται ἀπὸ τὴν ἀβεβαιότητα τῶν ἐποχῶν μας, τὴν προδοσία τῆς Ὀρθοδοξίας ἀπὸ τὸ πνεῦμα τοῦ οἰκουμενισμοῦ καὶ τὴ δική τους δυτικὴ παιδεία. Ἐδῶ ὁ Αὐγουστῖνος γίνεται ἕνα «ἐξιλαστήριο θῦμα». Χτύπα τον ὅσο πιὸ δυνατὰ μπορεῖς, γιὰ ν᾽ ἀποδείξῃς πόσο Ὀρθόδοξος εἶσαι στὴν πραγματικότητα.
2. Μία φατριαστικὴ ἀντίληψι ποὺ βρίσκεται στὸ ξεκίνημά της. Πολεμώντας τὸν Αὐγουστῖνο τόσο σκληρά, δὲν πολεμᾶμε μόνο τὴν ὅλη Δυτικὴ Ὀρθοδοξία τῶν πρώτων αἰώνων, ἀλλὰ καὶ τοὺς μεγάλους καὶ πολλοὺς Ὀρθοδόξους διανοουμένους τῶν προσφάτων αἰώνων καὶ τῶν σημερινῶν ἡμερῶν. Μπορῶ νὰ σοῦ ἀναφέρω κατ᾽ ὄνομα κάποιους ἐπισκόπους τῆς Ἐκκλησίας μας ποὺ σὲ πολλὰ σημεῖα σκέπτονται σὰν τὸν Αὐγουστῖνο· μήπως κι αὐτοὶ εἶνε «αἱρετικοί»; Νομίζω πὼς μερικοὶ ἀντι-Αὐγουστίνειοι καταλήγουν σ᾽ αὐτὸ τὸ συμπέρασμα καὶ ὁδηγοῦνται πρὸς ἕνα σχίσμα καὶ πρὸς τὴ δημιουργία ἑνὸς «Ὀρθοδόξου» κόμματος ποὺ ὑπερηφανεύεται γιὰ τὴν ὀρθότητα τῶν διανοητικῶν ἀπόψεών του.
Ἐγὼ ὁ ἴδιος δὲν εἶμαι θαυμαστὴς τῶν δογμάτων τοῦ Αὐγουστίνου. Πραγματικὰ ἔχει αὐτὸν τὸν δυτικὸ «ὑπερορθολογισμό», ποὺ οἱ Πατέρες τῆς Ἀνατολῆς δὲν ἔχουν (ἐνῷ οἱ κριτικοὶ τοῦ Αὐγουστίνου σήμερα τὸν ἔχουν σὲ μεγάλο βαθμό!). Αὐτὸ ποὺ χαρακτηρίζει τὸν ἱερὸ Αὐγουστῖνο εἶνε ἡ Ὀρθόδοξη αἴσθησί του, ἡ εὐλάβεια καὶ ἡ ἀγάπη του γιὰ τὸ Χριστό, ποὺ διαφαίνεται τόσο ξεκάθαρα στὰ μὴ-δογματικὰ ἔργα του ὅπως τὶς Ἐξομολογήσεις του… Τὸ νὰ ἀπορρίπτουμε τὸν Αὐγουστῖνο, ὅπως προσπαθοῦν οἱ σημερινοὶ κριτικοὶ νὰ κάνουν, εἶνε σὰν νὰ ἀπορρίπτουμε αὐτὴ τὴν εὐλάβεια καὶ τὴν ἀγάπη γιὰ τὸ Χριστό. Αὐτὰ τὰ δύο πράγματα φαίνονται πολὺ «ἁπλᾶ» στοὺς σημερινοὺς διανοουμένους (ἂν καὶ αὐτοὶ οἱ ἴδιοι ἰσχυρίζονται πὼς εἶνε εὐλαβεῖς). Σήμερα εἶνε ὁ Αὐγουστῖνος, αὔριο (καὶ ἔχει ἤδη ἀρχίσει) ἡ ἐπίθεσι θὰ εἶνε ἐναντίον κάποιων «ἁπλῶν» ἐπισκόπων καὶ ἱερέων τῆς Ἐκκλησίας μας. Ἡ ἀντι-Αὐγουστινιανὴ κίνησι εἶνε ἕνα βῆμα πρὸς τὸ σχίσμα καὶ πρὸς περαιτέρω διαφωνίες μέσα στὴν Ὀρθόδοξη Ἐκκλησία.
…Πραγματικά, φοβᾶμαι πιὸ πολὺ τὴν ψυχρότητα τῶν καρδιῶν τῶν σημερινῶν «διανοουμένων» παρὰ τὰ λάθη ποὺ τυχὸν βρίσκουμε στὸν Αὐγουστῖνο. Αἰσθάνομαι μέσα σ᾽ αὐτὲς τὶς ψυχρὲς καρδιὲς μιὰ προετοιμασία τοῦ ἔργου τοῦ Ἀντιχρίστου, ὁ ὁποῖος θὰ χαρακτηρίζεται ἀπὸ αὐτὸ τὸ πνεῦμα τῆς «ὀρθῆς θεολογίας». Αἰσθάνομαι μέσα στὸν Αὐγουστῖνο τὴν ἀγάπη γιὰ τὸ Χριστό.
…Ἡ κατηγορία αὐτὴ κατὰ τοῦ Αὐγουστίνου δείχνει πόση ἔλλειψι ἐμπιστοσύνης ἔχουμε στοὺς Ὀρθοδόξους Πατέρες καὶ ἐπισκόπους τοῦ παρελθόντος, οἱ ὁποῖοι τὸν δέχονταν ὡς Πατέρα (ὅπως καὶ ὅλη ἡ Ὀρθόδοξη Δύσι πρὶν τὸ Σχίσμα). Αὐτὴ ἡ ἔλλειψι ἐμπιστοσύνης εἶνε σύμπτωμα τῆς ψυχρότητος τῆς καρδιᾶς μας στὶς μέρες μας.
Καὶ ὁ ἱερὸς Αὐγουστῖνος ἔχει πραγματικὰ κάτι νὰ διδάξῃ στὴν «ἀκριβῆ» καὶ «ὀρθὴ» ―ἀλλὰ συγχρόνως καὶ ψυχρὴ καὶ ἀναίσθητη― γενεὰ τῶν Ὀρθοδόξων Χριστιανῶν. Ἡ ὑψηλὴ διδασκαλία τῆς Φιλοκαλίας εἶνε τώρα «τῆς μόδας»· ἀλλὰ πόσοι ἀπὸ αὐτοὺς ποὺ τὴ διαβάζουν ἔχουν περάσει ἀπὸ τὸ ἁπλὸ «ἀλφαβητάρι» τῆς βαθειᾶς μετανοίας, τῆς θερμῆς καρδιᾶς καὶ τῆς γνησίας Ὀρθοδόξου εὐσεβείας ποὺ ἀντανακλᾷ σὲ κάθε σελίδα τοῦ ἀξιόλογου ἔργου τοῦ Αὐγουστίνου Ἐξομολογήσεις; Αὐτὸ τὸ βιβλίο, ἡ ἱστορία τῆς μεταστροφῆς τοῦ ἱεροῦ Αὐγουστίνου, ἔχει καὶ σήμερα μεγάλη ἀξία. Θερμοὶ προσήλυτοι θὰ βροῦν σ᾽ αὐτὸ πολλὰ στοιχεῖα ἀπὸ τὴ δική τους πορεία ἀπὸ τὴν ἁμαρτία πρὸς τὴν Ὀρθόδοξο Ἐκκλησία καὶ ἐπὶ πλέον λειτουργεῖ ὡς ἀντίδοτο ἀπέναντι σὲ μερικοὺς «πειρασμοὺς τῶν προσηλύτων» τῆς ἐποχῆς μας. Χωρὶς τὸ πῦρ τοῦ αὐθεντικοῦ ζήλου καὶ τῆς εὐλάβειας ποὺ οἱ Ἐξομολογήσεις ἀποκαλύπτουν, ἡ ὀρθόδοξη πνευματικότητά μας εἶνε μιὰ ἀπάτη κ᾽ ἕνας χλευασμός, καὶ συμμετέχει στὸ πνεῦμα τοῦ ἐρχομένου Ἀντιχρίστου τόσο πραγματικὰ ὅσο ἡ δογματικὴ ἀποστασία ποὺ μᾶς περιτριγυρίζει ἀπ᾽ ὅλες τὶς πλευρές. (σσ. 115-116)
Άγιος Αυγουστίνος ο Επίσκοπος Ιππώνος και η Μητέρα αυτού Αγία Μόνικα 